Epidemiologia ASD
Problem zaburzeń ze spektrum autyzmu ( ASD) pojawia się we wszystkich krajach na świecie – niezależnie od uwarunkowań geograficznych, kulturowych czy gospodarczych i dotyczy wszystkich warstw społecznych, może więc pojawić się w rodzinie każdego z nas.
Częstość występowania szacuje się na niemal 7:1000 populacji, w tym postaci klasycznej 1,68:1000, Zespołu Aspergera – 0,84:1000 a pozostałych całościowych zaburzeń rozwoju -3,61:1000.
Skala problemu niestety wydaje się stale wzrastać. W Centrum Diagnozy i Terapii Autyzmu NAVICULA w Łodzi w każdym miesiącu wykonywanych jest około 30 diagnoz nowych pacjentów z czego wykluczenie całościowego zaburzenia rozwoju dotyczy nie więcej niż 10% przypadków. W latach 2000-2011 w NAVICULA- Centrum przeprowadzono diagnozę ponad 1300 dzieci z terenu województwa łódzkiego w kierunku całościowego zaburzenia rozwoju.
ASD – pojawia się 4-5 razy częściej u płci męskiej – szczególnie u tej części populacji, u której rozwój intelektualny mieści się w granicach normy. Gdy porównamy proporcje występowania autyzmu ze współwystępującym głębszym upośledzeniem umysłowym to dysproporcja płci się zmniejsza. Zjawisko to wytłumaczyć można tym, że w autyzmie próg podatności na działanie czynników patogennych u płci męskiej jest niższy niż u żeńskiej. Szybciej więc ( przy zadziałaniu mniejszej ilości tychże czynników ) autyzm pojawi się u chłopca niż u dziewczynki. Natomiast zgodnie z tym tokiem rozumowania, u płci żeńskiej nagromadzić się musi więcej czynników patogennych, by wystąpiły objawy autyzmu, ale też jednocześnie towarzyszyć im wtedy będą dodatkowe, bardziej nasilone symptomy.
Autyzm
– Historia i klasyfikacja autyzmu
Autyzm po raz pierwszy opisany został przez Leo Kannera w 1943 roku. Kanner opisując zachowanie jedenaściorga dzieci w wieku od 2 do 8 lat użył terminu „autyzm wczesnodziecięcy” ( early infantile autism ), aby odróżnić go od znanego już wcześniej terminu „autyzm” używanego w odniesieniu do jednego z osiowych objawów schizofrenii.
Kannerowski sposób widzenia autyzmu jako zespołu chorobowego o ściśle określonych cechach w chwili obecnej budzi wiele wątpliwości.
Początkowo autyzm dziecięcy uznawany był za psychozę i tak klasyfikowany w DSM-I i DSM-II ( Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. W kolejnym wydaniu tejże klasyfikacji – DSM-III w 1980 roku wprowadzono termin „całościowe zaburzenia rozwoju” (pervasive developmental disorders), co miało podkreślić, że autyzm zasadza się na rozległych, rozwojowych zaburzeniach podstawowych funkcji psychicznych, które zaangażowane są w rozwój zdolności społecznych i komunikacyjnych małego dziecka. Według wprowadzonej w 1994 roku klasyfikacji DSM- IV – do całościowych zaburzeń rozwojowych oprócz Zaburzenia autystycznego należą również: Zaburzenie Retta, Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, Zaburzenie Aspergera, oraz Całościowe zaburzenie rozwojowe nieokreślone inaczej ( w tym autyzm atypowy). W klasyfikacji DSM-V, która niebawem zacznie obowiązywać klinicystów uwzględniono kilka istotnych zmian ( m.in. Zaburzenie Retta zostało całkowicie usunięte z całościowych zaburzeń rozwojowych). Zamiast terminu „Całościowe zaburzenia rozwojowe” występującego zarówno w obecnej klasyfikacji amerykańskiej DSM-IV TR jak i w przyjętej przez WHO – Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization) – ICD -10 w literaturze oraz wystąpieniach konferencyjnych używa się również często mniej precyzyjnego, nieoficjalnego terminu: – „ autystyczne spektrum zaburzeń”
( autistic spectrum disorders) – ASD
Istota problemu
Istota problemu wciąż pozostaje niejednoznaczna. Jeśli bowiem mówimy o autyzmie czasem mamy na myśli jego klasyczną postać, w której muszą być spełnione wszystkie kryteria diagnostyczne (w Polsce wg ICD-10, w USA wg DSM IV), kiedy indziej znów bierzemy pod uwagę pewien zakres objawów klinicznych, które dziecko prezentuje choć jego obraz całościowy nie zawsze spełnia wszystkie w/w kryteria. W obu przypadkach problemy dziecka powodują jednak na tyle nieprawidłowe jego funkcjonowanie, że konieczne się wydaje udzielenie zarówno jemu samemu jak i jego rodzinie wsparcia terapeutycznego.
Autyzm zarówno w postaci klasycznej jak i nietypowej jest całościowym uwarunkowanym neurobiologicznie rozległym zaburzeniem rozwoju, które w znaczący sposób wpływa na przebieg wielu procesów i funkcji psychicznych u małego dziecka, w znacznej mierze ograniczając możliwości samodzielnego niezależnego od opieki innych ludzi życia.
Obraz kliniczny nie jest stały i niezmienny – począwszy od potencjału intelektualnego poprzez poziom relacji społecznych, sposób komunikowania się, zaburzenia natury sensorycznej, czy behawioralnej a skończywszy na problemach typowo somatycznych.
Z tej właśnie przyczyny coraz częściej mówiąc o autyzmie mamy raczej na myśli nie tylko jego postać klasyczną, ale również inne postaci całościowych zaburzeń rozwoju definiowane coraz częściej jako ASD ( autistic spectrum disorders) czyli autystyczne spektrum zaburzeń.
Pamiętać należy, iż ASD jest pojęciem na tyle szerokim, że zawiera w sobie zarówno postać klasyczną autyzmu dziecięcego jak i Zespół Aspergera, który przez niektórych autorów stawiany jest na przeciwległym do autyzmu krańcu kontinuum zaburzeń autystycznych.
Pomimo, iż jak już wcześniej zostało wspomniane zarówno rozległość objawów jak i poziom ich nasilenia w poszczególnych postaciach ASD może być różny, to we wszystkich podstawą rozpoznania jest następująca triada zaburzeń:
– nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych
– deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się – zarówno werbalnym jak i pozawerbalnym (mimika, gesty)
– obecność sztywnych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań.
Objawy niepokojące w poszczególnych okresach rozwoju
Jako, że autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym objawy dotyczące zachowania i funkcjonowania dziecka zmieniają się wraz z jego wiekiem.
Obraz kliniczny w dużej mierze zależny jest od potencjału intelektualnego, poziomu rozwoju mowy lub jej kompensowania w sposób alternatywny, nasilenia zaburzeń sensorycznych, poziomu zrytualizowania zachowań i stopnia ograniczenia aktywności i zainteresowań. Można więc śmiało powiedzieć, że ów obraz kliniczny zależeć będzie zarówno od właściwości osobniczych danego dziecka jak i od poziomu jakości oraz intensywności udzielanego mu wsparcia ze strony otoczenia.
– Objawy niepokojące w 1 roku życia
– brak adekwatnych reakcji społecznych
– radości na widok osób bliskich
– lęku na widok osób obcych
– niechęć do kontaktu fizycznego z opiekunami lub obojętność w reakcji na taki kontakt
– brak spontanicznego wyciągania rąk na widok matki
– wrażenie usztywnienia ciała przy próbie przytulenia ( objaw drewnianej lalki)
– „wiotczenie” ciała przy próbie przytulenia ( objaw szmacianej lalki)
– aktywna obrona przed przytuleniem
– brak odpowiedniej interakcji z opiekunem przy próbie przytulania: unikanie kontaktu wzrokowego, brak reakcji przywierania
– brak lęku separacyjnego
– wrażenie, jakby dziecko nie potrzebowało uwagi osób bliskich
– brak reakcji na rozdzielenie z matką
– unikanie kontaktu wzrokowego
– zasłanianie oczu
– odwracanie twarzy
– obserwowanie „kątem oka”
– patrzenie nieobecnym wzrokiem „jak przez szybę”
– zaburzenia w procesie rozwoju mowy i komunikowania się
– brak gaworzenia lub gaworzenie monotonne bez modulacji konwersacyjnej dostrajającej głos dziecka do głosu opiekuna
– brak reakcji na własne imię
– opóźnienie lub nieharmonijność rozwoju ruchowego
– wczesne np. siadanie, ale późne wstawanie czy chodzenie
– asymetria ruchów rąk lub nóg
– problemy z wykonywaniem określonych sekwencji ruchów i kontrolą ułożenia rąk podczas czynności motorycznych
– specyficzne ruchy rąk i nadgarstków potocznie określane” trzepotaniem”
– brak zabaw związanych z naśladowaniem np. „a kuku” i „pa,pa”
– Objawy niepokojące w 2 roku życia (12-24 miesiąc)
– brak wypowiadania pierwszych słów w sposób znaczący
– np. mama,tata – na widok opiekunów
– brak naśladowania i rozumienia prostych gestów
– „pa,pa”- „do widzenia”
– „mniam, mniam”
– „nu nu” – „nie wolno”
– „ taaki duży”
– kiwanie głową na „tak” i kręcenie głową na „nie”
– brak odwracania głowy w kierunku przedmiotu lub osoby , o którą dziecko jest pytane
– brak reakcji na zakazy
– brak reakcji na pochwały
– brak umiejętności wskazywania przez dziecko elementarnych części własnego ciała
– nosek
– ucho
– brzuszek
– brak szukania pocieszenia w opiekuna w chwili, gdy dziecko spotyka coś przykrego
– brak reakcji na opuszczenie dziecka przez opiekunów, gdy znajduje się ono w nieznanym pomieszczeniu wśród obcych ludzi
– nadmierne koncentrowanie się na elementach przedmiotów lub zabawek ( np. kółka od autka) bądź na ich mało istotnych cechach ( np. smak, zapach)
– nadmierne przywiązanie do wybranych przedmiotów lub zabawek tzn. twardych ( w odróżnieniu od miękkich przytulanek) powodujące reakcję gwałtownego płaczu, protestu, niepokoju czy złości w momencie zagubienia lub zapodziania się gdzieś ulubionego przedmiotu
– fascynacja:
– światłem, błyskiem
– ruchem wirowym
– zmieniającym się obrazem
– wielokrotnie powtarzającymi się dźwiękami
– opór przed zmianami codziennej rutyny lub zmianami otoczenia
– jazda tą samą trasą
– siedzenie w tym samym miejscu
– domaganie się stałej sekwencji zdarzeń w ciągu dnia
– uporczywe umieszczanie przedmiotów czy mebli w tym samym miejscu
– stereotypie ruchowe
– klaskanie
– skakanie
– chodzenie na palcach
– chodzenie w kółko
– trzaskanie drzwiczkami
– trzepotanie rękami
– ruchy skrętne palców w okolicy twarzy
– opór przed podejmowaniem nowych aktywności
– brak wskazywania preinformującego
– brak pokazywania paluszkiem na coś co dziecko zainteresowało
– brak dzielenia uwagi rodzica lub opiekuna
– nie zwracanie uwagi na coś co pokazuje mama czy tata
– używanie ręki osoby dorosłej w celu uzyskania jakiegoś przedmiotu
– brak obserwowania twarzy osoby, która mówi do dziecka i prób nawiązania z nią kontaktu wzrokowego
– osamotnienie (brak zainteresowania innymi dziećmi i naśladowania ich aktywności)
– brak przynoszenia i pokazywania rodzicom różnych obiektów, które zainteresowały dziecko
– brak reakcji dziecka, gdy jest wołane po imieniu
– Objawy niepokojące w 3 roku życia ( 24-36 miesiąc)
– wszystkie objawy w/w +
– brak pojawienia się kolejnych słów
– brak zadawania prostych pytań:
– co to?
– a po co?
– dlaczego?
– brak umiejętności wskazywania i przynoszenia rodzicowi żądanego przedmiotu
– brak umiejętności uczestniczenia w prostych zabawach
– „idzie rak, nieborak”
– „kółko graniaste”
– brak podejmowania prób włączania się w zabawę innych dzieci, lub próby włączania się poprzez przeszkadzanie w zabawie
– brak umiejętności wskazywania znanych przedmiotów na obrazkach
– brak umiejętności naśladowania prostych czynności
– tulenie lali
– karmienie lali
– parkowanie autka
– gotowanie
– odkurzanie
– zamiatanie
– Objawy niepokojące powyżej 3 roku życia
– wszystkie objawy wcześniej wymienione +
– brak budowania prostych zdań
– brak zadawania pytań
– brak opanowania treningu czystości ( korzystanie z toalety lub nocnika)
– niechęć do słuchania bajek lub oglądania książeczek
– brak umiejętności bawienia się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem
– brak dzielenia się swoimi spostrzeżeniami z innymi ludźmi
– brak umiejętności podejmowania zabaw tematycznych np:
– w dom
– w sklep
– brak zapraszania do zabawy osób dorosłych (opiekunów)
– brak przestrzegania reguł w zabawie np:
– czekanie na swoją kolej
– wymiana zabawek
– pokazanie swojej zabawki
– nie wyrywanie zabawki innemu dziecku
– brak umiejętności odpowiedzenia na proste pytania np:
– jak masz na imię/nazwisko?
– ile masz lat?
– gdzie twoja mama?
– posługiwanie się mową w sposób, który nie służy porozumiewaniu się
– echolalia ( powtarzanie tych samych wyrazów lub zdań)
– używanie mowy niezrozumiałej dla innych
– brak rozumienia prostych dowcipów słownych lub sytuacyjnych
– słaba mimika twarzy
– brak modulacji głosu i akcentu w wypowiedziach
– brak podejmowania konwersacji lub umiejętności jej podtrzymywania ( dziecko zawsze jedynie odpowiada na pytania)
– nadmierne zainteresowanie wybiórczą aktywnością
– chęć podejmowania rozmowy tylko na tematy związane z zainteresowaniami dziecka
– brak umiejętności współodczuwania emocji osób bliskich
– radość
– smutek
– gniew
– ból
– brak dostrzegania specyficznych reakcji otoczenia w relacji z dzieckiem np:
– zniecierpliwienie
– podśmiewanie się
– prezentowanie zachowań natrętnych lub naruszających cielesność bądź dobre samopoczucie innych np:
– poszturchiwanie
– pociąganie za ubranie
– ocieranie się
– obwąchiwanie
– zadawanie wciąż tych samych pytań
– zadawanie pytań niedyskretnych np.
Dlaczego jesteś gruba?
Dlaczego śmierdzisz?
Dlaczego nie masz włosów?
Po co tu przyszłaś?
– informowanie głośno o swoich spostrzeżeniach np.:
Ta pani jest gruba.
Ten pan jest łysy.
Ta pani ma dziurawe rajstopy.
Ta pani jest brzydka.
– wygłaszanie monologów
Zespół Aspergera
– Historia
Zaburzenie zwane dziś Zespołem Aspergera po raz pierwszy opisał austriacki pediatra i psychiatra Hans Asperger w 1944 roku. Aż do 1993 roku kryteria diagnostyczne tego zespołu nie były jasno sprecyzowane. Do charakterystycznych objawów, które wskazywały na opisywane zaburzenia należały: nieprawidłowe relacje społeczne, brak empatii, zbyt pedantyczna, czasem „przeintelektualizowana” mowa oraz wybiórcze wąskie zainteresowania. Hans Asperger – swoje studium dotyczące opisywanego zespołu oparł na przykładzie czwórki dzieci, które nazywał „małymi profesorami”. Sam Asperger jako dziecko również prezentował pewne cechy opisanego przez siebie zespołu. Jedną z jego pacjentek była też późniejsza laureatka Nagrody Nobla – Elfriede Jelinek. Od 1989 roku na wniosek C.C. Gillbergów za charakterystyczne dla Z. Aspergera uznano: zaburzenia interakcji społecznych, ograniczone zainteresowania i aktywności, powtarzające się rutynowe zachowania bądź rytuały, zaburzenia ekspresji i rozumienia mowy, zaburzenia w komunikacji pozawerbalnej oraz niezgrabność ruchową.
– Istota problemu
Zespół Aspergera jest jedną z postaci całościowych zaburzeń rozwoju, dla której charakterystyczne są: zaburzenia funkcjonowania społecznego, zaburzenia w zakresie komunikacji słownej i pozawerbalnej oraz występowanie szczególnych zainteresowań lub czynności rutynowych.
W zakresie zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym występują deficyty polegające na: nieadekwatnych próbach nawiązywania kontaktu z rówieśnikami, bądź braku potrzeby nawiązywania takich kontaktów, nieumiejętnym odczytywaniu i interpretowaniu zachowań innych ludzi, błędnym odczytywaniu sytuacji społecznych a co za tym idzie nieadekwatnych zachowaniach własnych. Zachowania te często postrzegane są przez otoczenie jako niekulturalne, niegrzeczne, dziwaczne czy ekscentryczne. Osoby z Z. Aspergera zachowują się niezgodnie z niepisanymi regułami społecznymi czyli takimi, które muszą być odczytywane „na wyczucie”. Tego właśnie wyczucia im brakuje.
W związku z tym zachowują się w sposób sztywny, stereotypowy – zgodny z wyuczonymi schematami, które nie uwzględniają zmiennych reakcji otoczenia.
Kolejna sfera zaburzeń dotyczy komunikacji. Osoby z Z. Aspergera mają ewidentne problemy w zakresie komunikacji pozawerbalnej. Nie potrafią właściwie odczytywać ekspresji emocjonalnej innych ludzi ani we właściwy sposób eksponować własnych emocji poprzez odpowiednią mimikę twarzy „ mowę oczu” czy gesty towarzyszące wypowiedzi. Mowa werbalna w Z. Aspergera rozwija się zgodnie z przyjętymi normami ( pojedyncze słowa pojawiają się w drugim roku życia lub wcześniej oraz komunikatywne wyrażanie się jest w użyciu w trzecim roku życia lub wcześniej). Niemniej jednak osoby dotknięte tym zespołem prezentują różnego rodzaju problemy z prowadzeniem rozmowy. Problemy te dotyczą takich zakresów mowy werbalnej jak: pragmatyka ( używanie języka w kontekście społecznym), semantyka (detekcja różnych znaczeń tego samego słowa), prozodia ( zmiany tonu, intonacji, akcentu, modulacji). Zaburzenia w wyżej wymienionym zakresie powodują, że osoby z Z. Aspergera mają problemy z: dopasowaniem swojej wypowiedzi do grupy odbiorców ( np. nauczyciele a rówieśnicy), zrozumieniem, że rozmowa to dialog, więc polega na wypowiedziach naprzemiennych a nie na opowiadaniu o własnych zainteresowaniach, rozumieniem dowcipów, przysłów, przenośni oraz wyrazów wieloznacznych czy rozumieniem i używaniem slangu młodzieżowego. Częstym problemem w porozumiewaniu się a co za tym idzie w kontaktach społecznych jest nieumiejętność odbierania sygnałów zniecierpliwienia, zniechęcenia czy potrzeby zmiany tematu lub zakończenia rozmowy.
Osoby z Z. Aspergera są z tego powodu postrzegane jako samolubne, egocentryczne, nadmiernie narzucające się. Kolejną cechą charakterystyczną dla wielu osób dotkniętych opisywanym problemem jest wokalizacja myśli. „ Głośne” myślenie, zwłaszcza gdy komentarze nie noszą znamion empatii w stosunku do otoczenia nie zyskują akceptacji rówieśników, prowadząc do odrzucenia społecznego.
Ostatnia sfera zaburzeń charakterystycznych dla Z. Aspergera odnosi się do zainteresowań, aktywności i fascynacji, które mają charakter z jednej strony bardzo wąski, z drugiej mocno nasilony. Młodsze dzieci mogą interesować się np. prehistorycznymi zwierzętami, markami samochodów lub innych urządzeń, rozkładami jazdy pociągów czy środków komunikacji miejskiej. Młodzież z Z. Aspergera często ogniskuje swoje zainteresowania na astronomii, elementach historii ( np. dynastii królów polskich), kartografii, audiologii, informatyki. Zakres tych zainteresowań może dotyczyć wielu różnych dziedzin, ale zawsze jest wąski i mocno wybiórczy. Wiedza osoby z Z. Aspergera w wybranej dziedzinie może w znaczący sposób wykraczać poza wiedzę szkolną czy uniwersytecką. Jednocześnie zaś ta sama osoba może nie mieć żadnej wiedzy z zakresu przedmiotów obowiązujących w szkole, którymi nie jest zainteresowana. Sposób prezentowania wiedzy również jest bardzo specyficzny. Przekaz najczęściej jest monologiem, a wiedza nosi znamiona encyklopedycznej. W zakresie opisywanej sfery problem stanowić mogą również czynności rutynowe. Kolekcjonowanie specyficznych przedmiotów, uporczywe porządkowanie otoczenia, przymus postępowania według ściśle określonych reguł czy schematów, nadmierna dbałość o szczegóły. Dodatkowo u osób z Z. Aspergera mogą występować takie problemy jak: zaburzenia sensoryczne w zakresie wszystkich zmysłów oraz zaburzenia koordynacji ruchowej ( niezręczność, niezdarność, niezgrabność ruchowa).
– Objawy niepokojące w różnych okresach rozwoju i dojrzewania
Okres niemowlęcy:
– osłabiony kontakt wzrokowy
– niechęć do przytulania się do osób bliskich
– nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne
– osłabiona wrażliwość na bodźce zewnętrzne
– brak wspólnie podzielanej uwagi
– brak wskazywania protodeklaratywnego
– zaburzenia snu
– dziecko zbyt spokojne, które nie absorbuje otoczenia swoją osobą i jest najbardziej szczęśliwe wtedy, gdy zostaje samo
– dziecko, które w nadmierny sposób koncentruje się na manipulowaniu jakimś przedmiotem lub obserwowaniu jakiegoś elementu otoczenia, nie zwracając uwagi na
ludzi, którzy pojawiają się obok niego
– dziecko bardzo krzykliwe, często płaczące
Okres poniemowlęcy:
– wszystkie objawy z okresu wcześniejszego
– nietypowy rozwój mowy:
– rozwój lawinowy ( szybko postępujący, w którym język czynny na poziomie zdań wyprzedza ich rozumienie )
– wypowiedzi monologowe
– echolalia
– używanie języka zbyt sformalizowanego ( określeń charakterystycznych dla języka i ludzi dorosłych)
– fascynacje liczbami, literkami, zegarami, urządzeniami mechanicznymi itp.
– uboga stereotypowa zabawa bez odtwarzania ról i naśladowania
– niezgrabność ruchowa ( brak ruchów naprzemiennych kończyn górnych podczas chodu)
– stereotypie ruchowe
– zaburzona koncentracja uwagi
– nadpobudliwość, impulsywność
– upór i nieustępliwość
– wycofanie, pasywność
Okres przedszkolny:
– brak zainteresowania nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami
– preferowanie kontaktów z osobami dorosłymi
– nieprawidłowe formy nawiązywania kontaktu z rówieśnikami ( np. poprzez przeszkadzanie w zabawie)
– przedmiotowe traktowanie innych dzieci podczas zabawy ( kolega nie jest podmiotem zabawy tylko „narzędziem”, które jest do zabawy potrzebne)
– wszelkie sygnały świadczące o braku lub niedostatku empatii oraz problemach z odczytywaniem sygnałów społecznych
– brak wzajemności w relacjach społecznych
– sztywne zafascynowanie: wybranymi osobami, bohaterami bajek, zwierzętami, kolekcjami przedmiotów
– duży zasób słów przy niewspółmiernym rozumieniu ich znaczeń
– hiperleksja – szybka nauka czytania, czasem jeszcze przed zakończeniem rozwoju mowy
– specyficzne uzdolnienia i zainteresowania, które nie wydają się być adekwatne do zainteresowań dzieci w wieku przedszkolnym np.: budowa maszyn i urządzeń, analiza rozkładów jazdy czy odczytów audiogramu, zagadki matematyczne, wyniki rozgrywek sportowych czy struktury molekularne
Okres szkolny:
– lepsze wyniki w nauce wtedy, gdy nie jest potrzebna współpraca w grupie
– trudności na lekcjach wychowania fizycznego oraz podczas prac manualnych
– dążenie do niezmienności otoczenia czy planu dnia
– wyraźne oznaki zdenerwowania a czasem agresji w sytuacjach nowych, wcześniej niezaplanowanych lub przy nieustalonych wcześniej zmianach
– wymaganie od innych bezwzględnego przestrzegania narzuconych przez siebie lub wspólnie ustalonych wcześniej zasad
– ewidentne problemy w rozumieniu, nawiązywaniu i podtrzymywaniu wzajemnych kontaktów społecznych
– brak empatii i brania pod uwagę emocjonalnej lub poznawczej perspektywy innych osób
– brak zainteresowania nawiązywaniem kontaktów rówieśniczych lub obsesyjna chęć nawiązania tychże kontaktów na siłę
– trudności w nadążeniu za sensem i tokiem rozmowy
– brak wyczucia momentu, w którym można zabrać głos, kiedy należy przerwać wypowiedź i pozwolić wypowiedzieć się innym
– problemy z zachowaniem właściwego dystansu w stosunku do swojego rozmówcy ( zwracanie się na „ty” do dorosłych, siadanie zbyt blisko, odchodzenie w czasie
rozmowy od stołu, brak kontaktu wzrokowego z rozmówcą)
– wygłaszanie swoich sądów na temat osób, których one dotyczą niezależnie od tego czy ich treść może komuś sprawić przykrość bądź wprawić w zakłopotanie
– zadawanie pytań ( często tych samych) nie po to by nawiązać dialog, ale po to aby sprawdzić czy rozmówca zna odpowiedź
– problemy z interpretacją utworów literackich zawierających metaforę, porównania
– częste zaległości w nauce spowodowane poświęceniem zbyt dużej ilości czasu na własne wybiórcze zainteresowania
– łatwowierność, podatność na manipulacje ze strony otoczenia
Okres dojrzewania
– brak przyjaciół
– częste występowanie w roli „kozła ofiarnego” w grupie
– bezbronność w obliczu agresji słownej lub fizycznej ze strony rówieśników
– brak świadomości tzw. „mody młodzieżowej”, abnegacja, brak przywiązywania wagi do sposobu ubierania się, fryzury, oprawek do okularów itp.
– brak umiejętności porozumiewania się z rówieśnikami „ich językiem” czyli tzw. slangiem młodzieżowym
Zaburzenia współwystępujące z ASD
W odniesieniu do całościowych zaburzeń rozwoju o chorobach i zaburzeniach współistniejących możemy mówić w rozumieniu dwojakim. Po pierwsze możemy mieć na myśli choroby czy zespoły uwarunkowane genetycznie, w których obraz kliniczny może spełniać kryteria całościowego zaburzenia rozwoju pod postacią autyzmu klasycznego lub atypowego. Do takich chorób należą:
– Stwardnienie guzowate ( ASD występuje u 25 %)
– Zespół kruchego chromosomu X ( 30%)
– Zespół Smith- Lemli- Opitz ( ponad 60 %)
– Zespół Angelmana ( ponad 50 %)
Zwiększone ryzyko wystąpienia ASD ( autism syndrom disorder ) występuje również w:
– Chorobie Recklinghausena
– Zespole Williego- Pradera
– Dystrofii mięśniowej Duchenne’a
– Zespole Downa
Po drugie, dziecko może spełniać kryteria całościowego zaburzenia rozwoju i jednocześnie prezentować różnego rodzaju zaburzenia współwystępujące, do których należą:
– upośledzenie umysłowe
- • ADHD
- • dysgrafia
- • dysleksja
- • dyspraksja lub rozwojowe zaburzenie koordynacji
- • echolalia
- • pozawerbalne zaburzenia uczenia się
- • obsesyjne zaburzenie kompulsywne
- • Zespół Tourette’a
– motoryczny (ruchy)
– głosowy (dźwięki, wyrazy)
– behawioralny (czynności)
Do klasycznych symptomów pozwalających na rozpoznanie całościowego zaburzenia rozwoju oraz w/w zaburzeń z nim współwystępujących bardzo często dołączają się również innego rodzaju problemy somatyczne i behawioralne, do których w szczególności należą:
– niechęć do jedzenia lub bardzo ograniczony repertuar żywieniowy
– problemy ze snem
– bóle brzucha
– biegunki lub zaparcia
– niewrażliwość na ból
– częste infekcje górnych dróg oddechowych
– często pojawiająca się wydzielina z nosa
– reakcje alergiczne
– wzmożone lub osłabione napięcie mięśniowe
– agresja
– autoagresja