Autyzm

AUTYZM

– istota problemu

– historia

– objawy

– epidemiologia

– etiologia

ISTOTA PROBLEMU

Istota problemu wciąż pozostaje niejednoznaczna. Jeśli bowiem mówimy o autyzmie czasem mamy na myśli jego klasyczną postać, w której muszą być spełnione wszystkie kryteria diagnostyczne (w Polsce wg ICD-10, w USA wg DSM IV), kiedy indziej znów bierzemy pod uwagę pewien zakres objawów klinicznych, które dziecko prezentuje choć jego obraz całościowy nie zawsze spełnia wszystkie w/w kryteria. W obu przypadkach problemy dziecka powodują jednak na tyle nieprawidłowe jego funkcjonowanie, że konieczne się wydaje udzielenie zarówno jemu samemu jak i jego rodzinie wsparcia terapeutycznego.

Autyzm zarówno w postaci klasycznej jak i nietypowej jest całościowym uwarunkowanym neurobiologicznie rozległym zaburzeniem rozwoju, które w znaczący sposób wpływa na przebieg wielu procesów i funkcji psychicznych u małego dziecka, w znacznej mierze ograniczając możliwości samodzielnego niezależnego od opieki innych ludzi życia.

Obraz kliniczny nie jest stały i niezmienny – począwszy od potencjału intelektualnego poprzez poziom relacji społecznych, sposób komunikowania się, zaburzenia natury sensorycznej, czy behawioralnej a skończywszy na problemach typowo somatycznych.

Z tej właśnie przyczyny coraz częściej mówiąc o autyzmie mamy raczej na myśli nie tylko jego postać klasyczną, ale również inne postaci całościowych zaburzeń rozwoju definiowane coraz częściej jako ASD ( autistic spectrum disorders) czyli autystyczne spektrum zaburzeń.

Pamiętać należy, iż ASD jest pojęciem na tyle szerokim, że zawiera w sobie zarówno postać klasyczną autyzmu dziecięcego jak i Zespół Aspergera, który przez niektórych autorów stawiany jest na przeciwległym do autyzmu krańcu kontinuum zaburzeń autystycznych.

           Pomimo, iż jak już wcześniej zostało wspomniane zarówno rozległość objawów jak i poziom ich nasilenia w poszczególnych postaciach ASD może być różny, to we wszystkich podstawą rozpoznania jest następująca triada zaburzeń:

     – nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych

     – deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się – zarówno werbalnym jak i pozawerbalnym (mimika, gesty)

     – obecność sztywnych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań.

OBJAWY

         Jako, że autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym objawy dotyczące zachowania i funkcjonowania dziecka zmieniają się wraz z jego wiekiem.

      Obraz kliniczny w dużej mierze zależny jest od potencjału intelektualnego, poziomu rozwoju mowy lub jej kompensowania w sposób alternatywny, nasilenia zaburzeń sensorycznych, poziomu zrytualizowania zachowań i stopnia ograniczenia aktywności i zainteresowań. Można więc śmiało powiedzieć, że ów obraz kliniczny zależeć będzie zarówno od właściwości osobniczych danego dziecka jak i od poziomu jakości oraz intensywności udzielanego mu wsparcia ze strony otoczenia.

Objawy niepokojące w 1 roku życia

– brak adekwatnych reakcji społecznych

     – radości na widok osób bliskich

     – lęku na widok osób obcych

– niechęć do kontaktu fizycznego z opiekunami lub obojętność w reakcji na taki kontakt

     – brak spontanicznego wyciągania rąk na widok matki

     – wrażenie usztywnienia ciała przy próbie przytulenia ( objaw drewnianej lalki)

     – „wiotczenie” ciała przy próbie przytulenia ( objaw szmacianej lalki)

     – aktywna obrona przed przytuleniem

     – brak odpowiedniej interakcji z opiekunem przy próbie przytulania: unikanie kontaktu wzrokowego, brak reakcji przywierania

– brak lęku separacyjnego

     – wrażenie, jakby dziecko nie potrzebowało uwagi osób bliskich

     – brak reakcji na rozdzielenie z matką

– unikanie kontaktu wzrokowego

     – zasłanianie oczu

     – odwracanie twarzy

     – obserwowanie „kątem oka”

     – patrzenie nieobecnym wzrokiem „jak przez szybę”

– zaburzenia w procesie rozwoju mowy i komunikowania się

     – brak gaworzenia lub gaworzenie monotonne bez modulacji konwersacyjnej dostrajającej głos dziecka do głosu opiekuna

     – brak reakcji na własne imię

– opóźnienie lub nieharmonijność rozwoju ruchowego

     – wczesne np. siadanie, ale późne wstawanie czy chodzenie

     – asymetria ruchów rąk lub nóg

     – problemy z wykonywaniem określonych sekwencji ruchów i kontrolą ułożenia rąk podczas czynności motorycznych

     – specyficzne ruchy rąk i nadgarstków potocznie określane” trzepotaniem”

– brak zabaw związanych z naśladowaniem np. „a kuku” i „pa,pa”

Objawy niepokojące w 2 roku życia (12-24 miesiąc)

– brak wypowiadania pierwszych słów w sposób znaczący

     – np. mama,tata – na widok opiekunów

– brak naśladowania i rozumienia prostych gestów

     – „pa,pa”- „do widzenia”

     – „mniam, mniam”

     – „nu nu” – „nie wolno”

     – „ taaki duży”

     – kiwanie głową na „tak” i kręcenie głową na „nie”

– brak odwracania głowy w kierunku przedmiotu lub osoby , o którą dziecko jest pytane

– brak reakcji na zakazy

– brak reakcji na pochwały

– brak umiejętności wskazywania przez dziecko elementarnych części własnego ciała

     – nosek

     – ucho

     – brzuszek

– brak szukania pocieszenia w opiekuna w chwili, gdy dziecko spotyka coś przykrego

– brak reakcji na opuszczenie dziecka przez opiekunów, gdy znajduje się ono w nieznanym pomieszczeniu wśród obcych ludzi

 – nadmierne koncentrowanie się na elementach przedmiotów lub zabawek ( np. kółka od autka) bądź na ich mało istotnych cechach ( np. smak, zapach)

– nadmierne przywiązanie do wybranych przedmiotów lub zabawek tzn. twardych ( w odróżnieniu od miękkich przytulanek) powodujące reakcję gwałtownego płaczu,  
  protestu, niepokoju czy złości w momencie zagubienia lub zapodziania się gdzieś ulubionego przedmiotu

– fascynacja:

     – światłem, błyskiem

     – ruchem wirowym

     – zmieniającym się obrazem

     – wielokrotnie powtarzającymi się dźwiękami

– opór przed zmianami codziennej rutyny lub zmianami otoczenia

     – jazda tą samą trasą

     – siedzenie w tym samym miejscu

     – domaganie się stałej sekwencji zdarzeń w ciągu dnia

     – uporczywe umieszczanie przedmiotów czy mebli w tym samym miejscu

– stereotypie ruchowe

     – klaskanie

     – skakanie

     – chodzenie na palcach

     – chodzenie w kółko

     – trzaskanie drzwiczkami

     – trzepotanie rękami

     – ruchy skrętne palców w okolicy twarzy

– opór przed podejmowaniem nowych aktywności

– brak wskazywania preinformującego

     – brak pokazywania paluszkiem na coś co dziecko zainteresowało

– brak dzielenia uwagi rodzica lub opiekuna

     – nie zwracanie uwagi na coś co pokazuje mama czy tata

– używanie ręki osoby dorosłej w celu uzyskania jakiegoś przedmiotu

– brak obserwowania twarzy osoby, która mówi do dziecka i prób nawiązania z nią kontaktu wzrokowego

– osamotnienie (brak zainteresowania innymi dziećmi i naśladowania ich aktywności)

– brak przynoszenia i pokazywania rodzicom różnych obiektów, które zainteresowały dziecko

– brak reakcji dziecka, gdy jest wołane po imieniu

Objawy niepokojące w 3 roku życia ( 24-36 miesiąc)

– wszystkie  objawy w/w +

– brak pojawienia się kolejnych  słów

– brak zadawania prostych pytań:

     – co to?

     – a po co?

     – dlaczego?

– brak umiejętności wskazywania i przynoszenia  rodzicowi żądanego przedmiotu

– brak umiejętności uczestniczenia w prostych zabawach

     – „idzie rak, nieborak”

     – „kółko graniaste”

– brak podejmowania prób włączania się w zabawę innych dzieci, lub próby włączania się  poprzez przeszkadzanie w zabawie

– brak umiejętności wskazywania znanych przedmiotów na obrazkach

– brak umiejętności naśladowania prostych czynności

     – tulenie lali

     – karmienie lali

     – parkowanie autka

     – gotowanie

     – odkurzanie

     – zamiatanie

Objawy niepokojące powyżej 3 roku życia

– wszystkie objawy wcześniej wymienione +

– brak budowania prostych zdań

– brak zadawania pytań

– brak opanowania treningu czystości ( korzystanie z toalety lub nocnika)

– niechęć do słuchania bajek lub oglądania książeczek

– brak umiejętności bawienia się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem

– brak  dzielenia się swoimi spostrzeżeniami z innymi ludźmi

– brak umiejętności podejmowania zabaw tematycznych np:

     – w dom

     – w sklep

– brak zapraszania do zabawy osób dorosłych (opiekunów)

– brak przestrzegania reguł w zabawie np:

     – czekanie na swoją kolej

     – wymiana zabawek

     – pokazanie swojej zabawki

     – nie wyrywanie zabawki innemu dziecku

– brak umiejętności odpowiedzenia na proste pytania np:

     – jak masz na imię/nazwisko?

     – ile masz lat?

     – gdzie twoja mama?

– posługiwanie się mową w sposób, który nie służy porozumiewaniu się

     – echolalia ( powtarzanie tych samych wyrazów lub zdań)

     – używanie mowy niezrozumiałej dla innych

– brak rozumienia prostych dowcipów słownych lub sytuacyjnych

– słaba mimika twarzy

– brak modulacji głosu i akcentu w wypowiedziach

– brak podejmowania konwersacji lub umiejętności jej podtrzymywania ( dziecko zawsze jedynie odpowiada na pytania)

– nadmierne zainteresowanie wybiórczą aktywnością

– chęć podejmowania rozmowy tylko na tematy związane z zainteresowaniami dziecka

– brak umiejętności współodczuwania emocji osób bliskich

     – radość

     – smutek

     – gniew

     – ból

– brak dostrzegania specyficznych reakcji otoczenia w relacji z dzieckiem np:

     – zniecierpliwienie

     – podśmiewanie się

– prezentowanie zachowań natrętnych lub naruszających cielesność bądź dobre samopoczucie innych np:

     – poszturchiwanie

     – pociąganie za ubranie

     – ocieranie się

     – obwąchiwanie

     – zadawanie wciąż tych samych pytań

     – zadawanie pytań niedyskretnych np.

Dlaczego jesteś gruba?

Dlaczego śmierdzisz?

Dlaczego nie masz włosów?

Po co tu przyszłaś?

     – informowanie głośno o swoich spostrzeżeniach np.:

Ta pani jest gruba.

Ten pan jest łysy.

Ta pani ma dziurawe rajstopy.

Ta pani jest brzydka.

– wygłaszanie monologów 

HISTORIA

Autyzm po raz pierwszy opisany został przez Leo Kannera w 1943 roku. Kanner opisując zachowanie jedenaściorga dzieci w wieku od 2 do 8 lat użył terminu „autyzm wczesnodziecięcy” ( early infantile autism ), aby odróżnić go od znanego już wcześniej terminu „autyzm” używanego w odniesieniu do jednego z osiowych objawów schizofrenii.

Kannerowski sposób widzenia autyzmu jako zespołu chorobowego o ściśle określonych cechach w chwili obecnej budzi wiele wątpliwości.

Początkowo autyzm dziecięcy uznawany był za psychozę i tak klasyfikowany w DSM-I i DSM-II ( Diagnostic and Statistical Manual of  Mental Disorders) przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. W kolejnym wydaniu tejże klasyfikacji – DSM-III w  1980 roku wprowadzono termin „całościowe zaburzenia rozwoju” (pervasive developmental disorders), co miało podkreślić, że autyzm zasadza się na rozległych, rozwojowych zaburzeniach podstawowych funkcji psychicznych, które zaangażowane są w rozwój zdolności społecznych i komunikacyjnych małego dziecka. Według wprowadzonej w 1994 roku klasyfikacji DSM- IV – do całościowych zaburzeń rozwojowych oprócz Zaburzenia autystycznego należą również: Zaburzenie Retta, Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, Zaburzenie Aspergera, oraz Całościowe zaburzenie rozwojowe nieokreślone inaczej ( w tym autyzm atypowy). Zamiast terminu „Całościowe zaburzenia rozwojowe” występującego zarówno w obecnej klasyfikacji amerykańskiej DSM-IV TR jak i w przyjętej przez  WHO – Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization) – ICD -10 w literaturze oraz wystąpieniach konferencyjnych używa się również często mniej precyzyjnego, nieoficjalnego terminu: – „ autystyczne spektrum zaburzeń” ( autistic spectrum disorders) – ASD.